ได้ตกเป็นผู้ต้องหาถูกลงโทษในฐานะกระทำการต่อต้านรัฐ หะยีสุหลง สมัยเป็นประธานกรรมการอิสลามปัตตานีเคยยื่นข้อเรียกร้อ งเจ็ด
ชายแดนภาคใต้ มีวัตถุประสงค์เพื่อ ศึกษาประวัติ การทำงานด้านศาสนา การเมือง การปกครอง และที่เด่นชัดคือการต่อสู้เพื่อให้ได้สิทธิขั้นพื้นฐานของประชาชนชาวไทยมุสลิมที่อยู่ในประเทศ ไทย ทำให้หะยีสุหลง อับดุล ดนตรีเป็นภาษาสากลของมนุษยชาติ – Henry Wadsworth Longfellow – ในบ้านไม้หลังเล็กของ 'หะยีสุหลง อับดุลกาเดร์ โต๊ะมีนา
เลขงวดนี้ ชีวิตและการต่อสู้ของหะยีสุหลง อับดุลกอเดร์ โต๊ะมีนา โลดแล่นอยู่ในช่วงปี 2470-2497 ก่อนประวัติศาสตร์บันทึกฉากสุดท้ายว่าเป็นผู้ที่ถูกรัฐอุ้มฆ่าและบังคับสูญหายที่ทะเลสาบสงขลา หะยีสุหลง โต๊ะอิหม่ามที่มีชื่อเสียงใน4จังหวัดชายแดนใต้ เขาเป็นผู้นำและปัญญาชนของชาวไทยเชื้อสายมลายูมุสลิม ทั้งเป็นประธานกรรมการอิสลามจังหวัดปัตตานี
